De ‘Groepsfoto’ anno 1634: Johannes Claeissens’ 'Christus in het Huis van Maria en Martha' als een uniek groepsportret van de gemeenschap van zusters en broeders van het Maria Magdalenahospitaal in Brugge.
Tijdens elke reis, diner, excursie, congres, studiedag of andere groepsbijeenkomst is het vandaag een standaardprocedure: het poseren voor de groepsfoto. Deelnemers wordt gevraagd om hun plaats in te nemen voor de foto, waarbij onder regie van de fotograaf sommigen wordt gevraagd te zitten, anderen te staan, om in een zo mooi mogelijke en levendige compositie de bijzondere samenkomst van mensen voor het nageslacht vast te leggen. En omdat de foto natuurlijk vooral vrolijk moet zijn, gaat een dergelijke sessie met de nodige grappenmakerij gepaard (zie afbeelding).
Ruud van Empel, Generation 2010
Belangrijk voor al deze groepsfoto’s is dat de sessie precies wordt gedocumenteerd: waar werd de foto gemaakt? Wat was het doel van samenkomst en wie staan er op de foto? Zonder deze informatie zijn en worden heel veel van deze groepsfoto’s straks gewoon waardeloos.
In het geval van Johannes Claeissens' schilderij van 'Christus in het Huis van Maria en Martha', dat vanwege de cijfers boven de hoofden van de figuren wel een groepsportret moest zijn, bleken de noodzakelijke historische gegevens over de geportretteerden zich achter op een lat op het spieraam te bevinden. Deze lat bleek een onderdeel van het oorspronkelijke spieraam te zijn (zie afbeelding). Alle namen van de voorgestelden stonden hierop beschreven, inclusief hun leeftijden: links in het geel Charles (Sarel) d’Hulstere (1607-1655) 28 jaar oud, met tinnen kan in zijn hand. Rechts van Christus als de Heilige Martha Tanneke (Janneke) d’Herts, 39 jaar oud, en naast haar op de stoel als de Heilige Maria Maeijken (Mayken) Waterlo[e/o]p (†1652), op 30-jarige leeftijd. Rechts in het keukengedeelte bevinden zich de 40 jaar oude zuster Amelberghe van Steene (†1655), terwijl ze vis aan het schoonmaken is, terwijl de 31 jaar oude Adriaeneken Dhaeck (d’Hurck) (†1646) een vis op de grill legt. Achter haar doet de 28-jarige Maeijken (Mayken) Valcke (†1652) de afwas, terwijl links van haar de 37 jaar oude broeder Nicolas (Niclaeys) van Hulendonc (†1647) ingrediënten fijn maakt in een vijzel. Bij de haard tenslotte staat de 75-jarige Laureijns (Laureyns) Carpentier († 1643).
Nader archiefonderzoek bevestigde dat deze personen in 1634/5 de gemeenschap van broeders en zusters van het Maria Magdalenahospitaal in Brugge vormden. Allen worden zij met naam en toenaam in de kasboeken van het hospitaal vermeld. Diezelfde kasboeken vermelden ook dat Laureyns Carpentier in de jaren 1634/5 overste van het hospitaal was.
Dit Maria Magdalenahospitaal (zie afbeelding) was een van de vier belangrijkste aalmoezenhuizen van Brugge in de Middeleeuwen. Aan haar bestaan kwam in 1796/7 een einde, toen onder het Franse regime alle kloosters en geestelijke instituten werden opgeheven. Claeissens’ schilderij moet vanaf dat moment op drift zijn geraakt. Het kwam pas weer naar boven, toen het vanuit de verzameling van Kapitein Rimington in Cumberland in 1936 bij Christie’s in Londen ter veiling werd aangeboden. Kort na die veiling kwam het in Nederlands particulier bezit. Een van de voormalige eigenaren wist te vertellen hoe hij na aankoop van het schilderij het met zijn moeder in de tram in Rotterdam mee naar huis nam. Sinds kort is het schilderij terug in België, niet helemaal op de plaats waar het tot stand kwam, maar wel heel dichtbij.
