Dit schilderijtje dook in 2016 op bij het Venduhuis in Rotterdam. De voorgestelde man is het type kunstliefhebber. Hij draagt een donkere cape en hoed, houdt een staf in zijn hand en voor hem op tafel liggen een aantal prentenboeken. Vandaag de dag zouden we hem ‘een man van de wereld’ noemen, met een brede belangstelling en die daarom kunst verzamelt. Tot zover de voorkant.
De achterkant van het schilderijtje bracht een schat aan informatie aan het licht. Twee etiketten bevestigden een vroeger verblijf in de Galleria Manfrin. Dit bleek de Pinacoteca Manfrin in Venetië te zijn, waarvan op het RKD een veilingcatalogus uit 1872 wordt bewaard. Onder nummer 65 wordt daar het volgende schilderij beschreven: “Rembrandt. Ritratto di un artista. Quest’ uomo, con capelli e barba grigi vestito di nero e con nero capelluccio in capo, s’ apoggia col gomito destra ad un tavola, su cui sta aperto un libro di disegni. Tiene la matita in mano, e par che mediti un soggetto “ Tela. L.m. 0.27, a.m.0, 33”. Dit kon niet anders dan hetzelfde schilderij zijn, ondanks het feit dat de drager als tela (doek) wordt omschreven. Want inderdaad, de stijl van het schilderijtje heeft wel wat van Rembrandt. Twee geponste nummers en een knipsel uit een recentere veilingcatalogus brachten nog meer veilingen van het schilderij aan het licht.
De naamgever van deze Pinacoteca in Venetië was Girolamo Manfrin (1741-1802) die aan het einde van de 18e eeuw in rap tempo een verzameling schilderijen bijeenbracht. Rijk geworden van de handel in tabak langs de Adriatische kust, kocht hij niet alleen een villa vlakbij Treviso, maar ook het Palazzo Priuli, nu een viersterren hotel in Venetië. Daar was de verzameling na zijn plotselinge dood in 1802 tot ver in de 19e eeuw voor het publiek toegankelijk. De aandacht voor zoiets ogenschijnlijk onbeduidends zal Van Pluijm ook van zijn oudoom hebben afgekeken. (http://www.treccani.it/enciclopedia/girolamo-manfrin_(Dizionario-Biografico)
De verzameling Manfrin bestond hoofdzakelijk uit Venetiaanse schilderijen en beoogde een overzicht van die lokale schilderkunst te geven. Daarnaast was de verzameling bekend vanwege Rembrandts portret van Johannes Uyttenbogaert uit 1633, dat tot ongeveer 1860 in Venetië bleef en omstreeks die tijd naar Engeland werd verkocht (https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-4885}. Het werd in 1992 op een veiling in Londen door het Rijksmuseum verworven. Op het spieraam van dat schilderij bevindt zich een identiek Manfrin-etiket. Conservator Jonathan Bikker van het Rijksmuseum was zo vriendelijk om mij daarvan een foto te sturen.
Bij de Rembrandt-toeschrijving uit 1872 zijn vanzelfsprekend vandaag de dag de nodige vraagtekens te plaatsen. Dat er al eerder sprake was van twijfel, bevestigt de inscriptie 'Paulijn', in potlood op het tweede Manfrin-etiket. Het gaat hier om de in Bath geboren en later naar Amsterdam verhuisde schilder Horatius Paulijn, waarvan vandaag de dag maar heel weinig schilderijen bekend zijn. Vermoedelijk was deze toeschrijving gebaseerd op het schilderij van een rijke man met geldbuidel, nu in de Uffizi, dat ooit op naam van Paulijn stond, maar nu aan Hendrick Gerritsz. Pot wordt toegeschreven.
Op basis van dat schilderij in de Uffizi kon nu ook de kunstliefhebber aan Pot worden toegeschreven. En daarbij zijn we dan weer terug bij de voorkant, maar ook bij de constatering dat Manfrin een belangstelling voor Rembrandt en zijn omgeving gehad moet hebben en daarmee was hij zijn tijd dus wel vooruit. Over deze overigens laatste grote Venetiaanse verzamelaar en zijn collectie verscheen in 2018 La Galleria Manfrin a Venezia: l’ultima collezione d’ arte della Serenissima van de hand van Linda Borean.