Oude meesters zijn doorgaans ooit en vaak meerdere keren gerestaureerd. Terwijl verslaglegging door restauratoren nu tot de vaste ethiek van restauratie behoort, was dit in het verleden minder het geval. Maar tegenwoordig wordt fotomateriaal en documentatie op het gebied van restauratie en restauratoren als van groot belang beschouwd en op plekken zoals het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie en andere instituten actief verzameld. Restauratiegeschiedenis is daarmee een vast onderdeel van de restauratiepraktijk geworden.
Restauratie is trouwens een complex begrip. Het omvat enerzijds conservering en anderzijds restauratie. Het ene heeft te maken met het behoud van het object. Daarvoor moet naar de gebruikte materialen worden gekeken en hoe deze zich onder verschillende omstandigheden gedragen; het andere met presentatie.
Vooral bij dit laatste is er in het verleden soms sprake geweest van grote creatieve vrijheden. Neem het voorbeeld van de kopie op klein formaat naar Sir Anthony’s portret van Francis Russell, 4e graaf van Bedford (1593-1641), dat ik onlangs bij een particulier zag. Een oude foto toont het schilderij in een andere gedaante, waarbij de geportretteerde opeens de verschijning heeft van Sir Peter Paul Rubens. Daartoe werd het bijna totaal overschilderd, en ware het niet dat de rechterhand, de benen en de voeten identiek zijn, dan zou men stellig menen dat hier van een ander schilderij sprake is.
Deze rigoureuze overschildering laat zich verklaren door het feit dat het origineel door Anthony van Dyck, dat zich nog altijd in de familie Bedford bevindt, in slechte staat verkeert. De oeuvrecatalogus vermeldt dat het schilderij in het verleden nogal ‘rubbed’ is en dat het kostuum verworden is tot ‘a black silhouette’. Waarschijnlijk is al heel lang sprake van deze gematigde staat, want ook de kopie, nu weer Francis Russell zelf, laat sleetsheden zien.
Overigens is het natuurlijk heel grappig dat Francis Russell, de 4e graaf van Bedford, werd ingewisseld voor niemand minder dan Sir Peter Paul Rubens. Want terwijl de 4e graaf van Bedford in zijn dagen als een van de grootste opponenten van Koning Karel I gold en zich fel keerde tegen Karels religieuze hervormingen in Schotland - deze zouden uiteindelijk leiden tot de burgeroorlog -, was Peter Paul Rubens door dezelfde Koning Karel I in 1630 in Whitehall vanwege zijn diplomatieke verdiensten in de adelstand verheven.
Een ander frappant geval van een dramatische overschildering is het zelfportret van Rembrandt uit The Leiden Collection, beschreven door David Dewitt: https://www.theleidencollection.com/artwork/self-portrait-with-shaded-eyes/
