Bij het horen van de naam van de Haarlemse landschapsschilder Nicolaes Jansz. Molenaer slaakt de gemiddelde kenner van de Hollandse schilderkunst van de 17e eeuw nou niet bepaald meteen een vreugdekreet. Molenaers landschappen zijn meestal voorspelbaar middelmatig van kwaliteit; niets om je over op te winden. Heb je een schilderij van deze schilder gezien, dan heb je ze allemaal gezien, zo luidt het oordeel. Maar bij het zien van dit schilderij was ik toch even stil. Want opeens klopte hier alles: de compositie, de verfijnde zachte kleuren, de spiegeling in het water, de lucht, de figuren op de oever in hun subtiel gekleurde kielen en petten. Kortom: een schitterend voorbeeld van Haarlemse 17e-eeuwse landschapsschilderkunst.
Gefascineerd door deze kwaliteit zocht ik het schilderij op in de archieven van het RKD in Den Haag. Daar trof ik inderdaad een oude foto van het schilderij aan, met een annotatie op de kaart dat het ooit in bezit was geweest van Dr C.J.K. van Aalst (1866-1939), de president van de Nederlandsche Handel-Maatschappij, die de stad Amsterdam bij zijn dood zijn woonhuis aan de Herengracht 502 naliet. De verzameling die van Aalst gedurende zijn leven opbouwde was aanzienlijk en hoewel deze na zijn dood bij Christie’s in Londen werd verkocht, kunnen wij er ons dankzij de catalogus samengesteld door J. W. von Moltke nu nog een goed beeld van vormen. Absoluut topstuk was de ‘Juno’ van Rembrandt, die zich nu in het Armand Hammer Museum in Los Angeles bevindt. Daarnaast waren er belangrijke werken door Hobbema, Salomon van Ruysdael en Jan Steen. De Nicolaes Molenaer bleek helaas niet in de Moltke-catalogus te zijn opgenomen. Blijkbaar behoorde het niet tot de kern van de collectie.
De vondst van de Van Aalst herkomst was belangrijk voor Molenaers rivierlandschap. Enerzijds omdat het bevestigde dat ook Van Aalst schilderijen door kleinere meesters verzamelde en dat hij daarbij blijkbaar met een feilloos gevoel voor kwaliteit te werk ging. Anderzijds bevestigde deze herkomst dat het schilderij als een topstuk van Molenaer aangezien mocht worden. Met andere woorden: de spraakmakende herkomst bevestigde in dit geval de status van het kunstwerk binnen het oeuvre.
Helaas is echter de trend vandaag de dag om de kleine meesters te vergeten en uitsluitend grote namen te kopen, in de veronderstelling dat deze hun waarde niet verliezen en, sterker nog, in de loop der jaren alleen maar aan belang en daarmee aan waarde zullen winnen. Maar hoeveel mist degene die alleen gefixeerd is op een beroemde naam, zonder oog te hebben voor kwaliteit! Daar kom je achter wanneer je de grote naam durft los te laten en de vrijheid neemt om een kunstwerk onbevangen en onbevooroordeeld tegemoet te treden, zodat je je louter door de eigen kwaliteit ervan kunt laten leiden. Als je zo te werk gaat, kan het zijn dat je aangenaam wordt verrast, want ook van minder bekende meesters blijken er dan ware juweeltjes te bestaan. De markt biedt echt heel veel kansen op dat gebied.