Jeff Koons is een verzamelaar van oude meesters en dus ging ik kijken naar Gazing Ball (Perugino Madonna en Kind met vier Heiligen) in de Nieuwe Kerk in Amsterdam om te zien hoe de kunstenaar is omgegaan met het altaarstuk dat Pietro Vannucci, genaamd Perugino, omstreeks 1500/03 schilderde in opdracht van de familie Scarani voor hun kapel in de kerk van San Giovanni in Monte. Het stuk, nu te vinden in de Pinacoteca Nationale di Bolognate, wordt alom geprezen om zijn dolzezza dei colori unita.
Meteen gefascineerd was ik niet, ook niet nadat ik via de audiofoon had geluisterd naar de 11 minuten lange toelichting van de kunstenaar en Koons’ favoriete song ‘Stairway to Heaven’ van Led Zeppelin. Het was me allemaal te vaag; te gelikt en wellicht ook wel helemaal niet zo transcendent als de kunstenaar ons via zijn zachte stem wilde doen geloven en ook helemaal niet zo gericht op de toeschouwer en zijn eigen relatie met het doek.
Jeff Koons, Gazing Ball, zijaanzicht
Het doel van de perfecte blauwe reflecterende glazen bol die op een plankje voor het doek is gemonteerd werd mij pas duidelijk toen ik vanaf de zijkant naar het geheel keek. Want de plaatsing maakt dat de bol als het oog van het schilderij ZELF lijkt te functioneren. Door die bol maakt het doek contact met de ruimte waarin het zich bevindt. Dat doet het natuurlijk van zichzelf al, maar nu door die bol nog meer. Het deed me denken aan de prent van Maurits Cornelis Escher waarin de kunstenaar zichzelf in de pupil van het oog heeft weerkaatst.
In tegenstelling tot Escher zien we in Koons’ gazing ball niet het oog van de kunstenaar, maar onszelf en worden zo een met het werk en zijn omgeving. Tenminste: dat is de bedoeling. Dat is natuurlijk leuk, maar ook een beetje banaal. Maar dat laatste is precies waar het Koons om te doen is. Hij deed het eerder met de serie kopieën naar klassieke beelden voorzien van blauwe gazing balls, hij deed het ook met zijn eerste serie van de varkens en natuurlijk ook met ‘Made in Heaven’.
De ontwikkeling die Koons daarbij doormaakt is dat hij zijn werk steeds meer lijkt in te bedden in de grote traditie van de oude meesters. Dat lijkt trouwens een trend te zijn, want ook modemerken en design gebruiken steeds meer beroemde kunstwerken in hun campagnes. Neem het modehuis Gucci dat in de nieuwste advertentiecampagne verwijst naar Hieronymus Bosch. Oude meesters worden superstars.
Maar nu is op de laatste dag Gazing Ball ook nog gesneuveld.